Στους κρίσιμους καιρούς που ζούμε, μια μεγάλη απώλεια σημαίνει γενικό προσκλητήριο για συσπείρωση του Ελληνισμού, προκειμένου να κάνομε σαφές προς πάσα κατεύθυνση ότι είμαστε εδώ ενωμένοι και έτοιμοι να καλύψομε το κενό και να υπερασπιστούμε τα δίκαιά μας με τρόπο αντάξιο του μεγάλου άνδρα. Μέσα σ’ αυτό το πνεύμα, συνεδρίασε το Δ.Σ. της Εταιρείας Κρητικών Σπουδών – Ιδρύματος Γεωργίου και Αρτεμισίας Καψωμένου, για να τιμήσει τη μνήμη του θρυλικού «Γιατρού» του Κυπριακού Αγώνα, Βάσου Λυσσαρίδη, θερμού φίλου, συμπαραστάτη και Επίτιμου Μέλους του Ιδρύματός μας.

Προσωπικός γιατρός του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου, πολιτικός διεθνούς βεληνεκούς, εκλεγμένος αντιπρόσωπος του λαού στην Κυπριακή Βουλή επί 46 συναπτά έτη (1960-2006), ποιητής, στοχαστής και ζωγράφος, ο Βάσος Λυσσαρίδης υπήρξε μια πολυσχιδής προσωπικότητα, που σφράγισε με τη ζωή και τη δράση του μια από τις πιο κρίσιμες περιόδους της πρόσφατης ελληνικής ιστορίας.

Ως τελειόφοιτος της Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών οργάνωσε, την περίοδο 1945-47, την Πανσπουδαστική Επιτροπή Κυπριακού Αγώνα, που επί προεδρίας του συμπεριέλαβε όλες σχεδόν τις φοιτητικές νεολαίες και συγκρότησε ένα πανίσχυρο αγωνιστικό μέτωπο για την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα.

Επιστρέφοντας στην Κύπρο το καλοκαίρι του 1947, άρχισε την άσκηση της ιατρικής από το Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας και γρήγορα απέκτησε μεγάλη φήμη αφενός για τη διαγνωστική του ικανότητα, αφετέρου για την υποδειγματική αφοσίωση στους ασθενείς του.

Όταν το 1948 ο Μακάριος άρχισε τον ανένδοτο αντιαποικιακό αγώνα του, ο Βάσος Λυσσαρίδης έγινε ένθερμος υποστηρικτής του, δίνοντας προτεραιότητα στην ανάγκη να σφυρηλατήσει την ομοψυχία του λαού στη βάση του πατριωτικού αγώνα για την αποτίναξη του βρετανικού ζυγού.

Μόλις άρχισε ο ένοπλος αγώνας της ΕΟΚΑ της περιόδου 1955-1959, ανέλαβε την παροχή ιατρικών υπηρεσιών στους συναγωνιστές του, μέσα στο ιατρείο του αλλά και στις ορεινές περιοχές, αψηφώντας τους κινδύνους. Από την πρώτη στιγμή υποστήριξε ότι ο αγώνας όφειλε να πάρει παλλαϊκό χαρακτήρα και σ’ αυτή την επιδίωξη αφιέρωσε όλες τις προσπάθειες του. Χάρη στην ουσιαστική προσφορά του και τις υψηλές πνευματικές του ικανότητες, του ανατέθηκε ο ρόλος του Πολιτικού Τομεάρχη της Οργάνωσης.

Ο Βάσος Λυσσαρίδης μετείχε στην ελληνοκυπριακή συμβουλευτική αντιπροσωπεία που συνόδευσε τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο στη συζήτηση των Συμφωνιών Ζηρίχης – Λονδίνου (Φεβρουάριος 1959) και ήταν, μαζί με τον Τάσο Παπαδόπουλο και τους εκπροσώπους της Αριστερής Παράταξης, μεταξύ εκείνων που διαφώνησαν ριζικά με τους όρους της Συμφωνίας, υποστηρίζοντας ότι «νομιμοποιούν την στρατιωτικοπολιτική παρουσία της Τουρκίας και οδηγούν σε αδιέξοδα τα οποία θα τύχουν εκμετάλλευσης από τη Μεγάλη Βρετανία και την Τουρκία».

Ωστόσο, με την ίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας, ο Βάσος Λυσσαρίδης στάθηκε στο πλευρό του Προέδρου Μακαρίου και συνέβαλε με όλες του τις δυνάμεις στην οργάνωση και την καλή λειτουργία του νεοσύστατου κράτους.

Στις πρώτες εκλογές (31 Ιουλίου 1960) ο Λυσσαρίδης εξελέγη Βουλευτής ως υποψήφιος του Πατριωτικού Μετώπου. Μετά τη διάλυση του Μετώπου, ίδρυσε την ΕΔΕΚ (1969), της οποίας υπήρξε Πρόεδρος ως το 2001 (και στη συνέχεια Επίτιμος Πρόεδρος ως το τέλος της ζωής του). Έκτοτε ο Βάσος Λυσσαρίδης πολιτεύεται ως εκπρόσωπος του Κινήματος Σοσιαλδημοκρατών – ΕΔΕΚ, όπως μετωνομάστηκε το κόμμα του. Στη διάρκεια του κοινοβουλευτικού του βίου εξελέγη Πρόεδρος της Βουλής των Αντιπροσώπων για την Ε΄ Κοινοβουλευτική Περίοδο (1985-1991). Το 1964 οργάνωσε, μαζί με τον Τάσο Παπαδόπουλο, επίσκεψη του Ανδρέα Παπανδρέου στην Κύπρο, συμβάλλοντας στην προσέγγιση και συνεργασία Μακαρίου – Παπανδρέου.

Κατά την περίοδο της χουντικής επταετίας, συνδέθηκε στενότερα με τον Ανδρέα Παπανδρέου και το Π.Α.Κ. και διαμεσολάβησε για τη σύνδεση και συνεργασία του Παπανδρέου με τον Γιάσερ Αραφάτ και το παλαιστινιακό κίνημα.

Όταν με την υποκίνηση της Τουρκίας στασίασαν οι Τουρκοκύπριοι (1963-1964), ο Βάσος Λυσσαρίδης οργάνωσε ένοπλες ομάδες λαϊκού στρατού, τους περίφημους «κοκκινοσκούφιδες», οι οποίοι, υπό την ηγεσία του, αντιμετώπισαν την καθοδηγούμενη από Τούρκους αξιωματικούς τουρκο-κυπριακή ανταρσία και απελευθέρωσαν τον Πενταδάκτυλο (29 Απριλίου 1964).

Πολέμιος της Δικτατορίας από την πρώτη στιγμή, υπεράσπισε κατά την περίοδο 1971-74, τη δημοκρατική νομιμότητα απέναντι στην ανατρεπτική δράση της ΕΟΚΑ Β΄, αντιπαρατάσσοντας τις ομάδες των κοκκινοσκούφηδων, που, σε συνεργασία με το Εφεδρικό Σώμα της Αστυνομίας, κατάφεραν να περιφρουρήσουν επί τρία χρόνια την Κυπριακή Δημοκρατία. Μετά την εκδήλωση του πραξικοπήματος στις 15 Ιουλίου 1974, οι ομάδες Λυσσαρίδη βγήκαν στους δρόμους και αποτέλεσαν την σημαντικότερη εστία αντίστασης, μαζί με την Προεδρική Φρουρά και το Εφεδρικό Σώμα.

Στις 30 Αυγούστου 1974 ο Βάσος Λυσσαρίδης έγινε στόχος δολοφονικής απόπειρας, στη διάρκεια της οποίας σκοτώθηκε ο οργανωτικός γραμματέας της νεολαίας της ΕΔΕΚ, ποιητής Δώρος Λοΐζου.

Δυο βδομάδες μετά την απόπειρα εναντίον του (17 Σεπτεμβρίου 1974), θα ξεκινήσει μια μεγάλη περιοδεία σε δέκα χώρες (Αίγυπτο, Λιβύη, Αγγλία, Σουηδία, Πορτογαλία, Αυστρία, Γερμανία, Ρουμανία, Σοβιετική Ένωση, Γιουγκοσλαβία), για να εξασφαλίσει την καταδίκη της τουρκικής εισβολής και μια δίκαιη λύση του κυπριακού προβλήματος.

Από τότε και ως το τέλος της ζωής του, παρέμεινε σε συνεχή εθνική εγρήγορση και ετοιμότητα, προκειμένου να προσφέρει τις καλές υπηρεσίες του ή ν’ αντιμετωπίσει στο μέτρο που του αναλογούσε, την επιβολή λύσεων που θα απέβαιναν εις βάρος της Κύπρου. Ο τελευταίος μεγάλος αγώνας που έδωσε μαζί με τον Πρόεδρο Τάσο Παπαδόπουλο, κάτω από εξαιρετικά δυσμενείς συσχετισμούς δυνάμεων, ήταν ενάντια στο Σχέδιο Ανάν, όπου κατάφεραν, με την ισχύ των επιχειρημάτων και του ενωτικού πνεύματος, να μεταστρέψουν την κοινή γνώμη και να επιτύχουν, στις 24 Απριλίου 2004, την απόρριψη του Σχεδίου με το ανέλπιστο ποσοστό του 75,83% .

Το μέγεθος της προσωπικότητας του Βάσου Λυσσαρίδη και το εύρος της αποδοχής και της διεθνούς επιρροής του φανερώνουν οι συνεργασίες και φιλίες που ανέπτυξε στη διάρκεια του ισόβιου αγώνα του για τα εθνικά ζητήματα αλλά και για τα διεθνή προβλήματα, για την ορθή λύση των οποίων αγωνίστηκε μέσα από διεθνείς οργανώσεις και πρωτοβουλίες, όπως η Οργάνωση Αφροασιατικής Αλληλεγγύης (AA.P.S.O.), της οποίας υπήρξε Αντιπρόεδρος, και η Διεθνής Επιτροπή Ενάντια στις Φυλετικές Διακρίσεις, το Ρατσισμό και τον Αποικισμό, της οποίας υπήρξε Γενικός Γραμματέας.

Στο πλαίσιο πρωτοβουλιών διεθνούς συνεργασίας ανέπτυξε θερμή φιλία με τον Νάσερ της Αιγύπτου, τον Φιντέλ Κάστρο της Κούβας, με τον Βίλι Μπραντ της Γερμανίας, με τον Όλαφ Πάλμε της Σουηδίας, με το Γεν. Γραμματέα της Σοβιετικής Ένωσης Νικήτα Χρουτσώφ, με τον Άσσαντ της Συρίας, με τον Παλαιστίνιο Γιάσερ Αραφάτ, με το Νοτιοαφρικανό Νέλσον Μαντέλα, με τον Αγκουστίνο Νέτο της Αγκόλας, με το λαϊκό ήρωα και Πρόεδρο της Μοζαμβίκης Σαμόρα Μασιέλ, με τον Πρόεδρο της Τανζανίας Τζούλιους Νιερέρε, τον Πρόεδρο της Ζάμπια Κένεθ Κάουντα, τον Μαρσελίνο ντος Σάντος της Μοζαμβίκης, με τον Αμίλκα Καμπράλ της Γουινέας, με τον Πρόεδρο της Ναμίμπια Σαμ Νουτζόμα και άλλους.

* Ο Λυσσαρίδης σ’ όλη τη διάρκεια της μακράς ζωής του αγωνίστηκε για την ενότητα. Από τα χρόνια ακόμη των σπουδών του στην Αθήνα κατάφερε να πετύχει τη συνεργασία ανάμεσα στις αντιμαχόμενες κυπριακές οργανώσεις δημιουργώντας τη Συντονιστική Επιτροπή των Κυπριακών Σωματείων, την οποία υπηρέτησε ως Γεν. Γραμματέας.

**Στα χρόνια του ένοπλου αγώνα της ΕΟΚΑ (1955-59), όχι μόνο κατάφερε να γίνει αποδεκτός ως αριστερός από τη δεξιά ηγεσία, αλλά και να ενώσει τις δυνάμεις ενσωματώνοντας στην ΕΟΚΑ την «Οργάνωση Αριστερών Πατριωτών».

***Ως πρόεδρος της Βουλής των Αντιπροσώπων και αναπληρωτής του Προέδρου της Δημοκρατίας, υπήρξε υποδειγματικός. Είχε ένα μοναδικό τρόπο να διαμορφώνει πολιτική συναίνεση, πετυχαίνοντας μια ομαλή συνεργασία με όλες τις πολιτικές παρατάξεις και τάσεις. Έτσι επιτέλεσε σπουδαίο νομοθετικό έργο και κατάφερε να εκφράσει το σύνολο του Κυπριακού λαού.

**** Μετά την επικράτηση του χουντικού πραξικοπήματος και τον πρώτο Αττίλα, κατάφερε, με το πνεύμα εθνικής συμφιλίωσης που προώθησε εν μέσω αβυσσαλέων παθών [: με το περίφημο εκείνο «Απευθύνομαι σ’ εσάς που με μισείτε»], να πετύχει την απόρριψη του Σχεδίου Γκιουνές από το σύνολο των Κυπριακών παρατάξεων.

***** Στις ατέρμονες προσπάθειες να κερδίσει τη διεθνή συμπαράσταση για μια δίκαιη λύση του Κυπριακού, κρατούσε στο ένα χέρι τα δίκαια του Κυπριακού Ελληνισμού και στο άλλο τα δίκαια όλων των συμπατριωτών του , Ελληνοκυπρίων, Τουρκοκυπρίων, Μαρωνιτών, Αρμενίων, Λατίνων. Και κατάφερνε να κερδίζει πάντα την υποστήριξη των Αράβων και Αφρικανών ηγετών, που του είχαν εξαιρετική εκτίμηση κι εμπιστοσύνη.

Την πεμπτουσία της προσωπικότητας και του ήθους του Βάσου Λυσσαρίδη συμπυκνώνει ένα δικό του σύντομο ποίημα:

Αυτοδιδάχτηκα πως ζωή είναι να δίνεις.
Τώρα που δεν έχω πια κάτι καλό να δώσω,
αυτό σημαίνει πως δεν έχω πια άλλη ζωή.

Ύστερα από επίσημη πρόσκληση του Δ.Σ., ο Βάσος Λυσσαρίδης μάς έκαμε την τιμή να επισκεφθεί το Ίδρυμά μας και να δώσει μια μνημειώδη διάλεξη στη Σειρά «Μείζονα προβλήματα της εποχής μας», με αντικείμενο τη θέση του Κυπριακού στις νέες – παγκόσμιες και περιφερειακές – συνθήκες που διαμορφώνονται στην Ανατολική Μεσόγειο. Στο πλαίσιο αυτής της διοργάνωσης ανακηρύχθηκε Επίτιμο Μέλος της Εταιρείας Κρητικών Σπουδών (27 Ιουνίου 2011). Έκτοτε σχεδιάζαμε ένα μεγάλο Αφιέρωμα για την προσωπικότητα και το έργο του. Αντικειμενικές συνθήκες και προβλήματα υγείας του τιμώμενου κράτησαν σε εκκρεμότητα αυτό το σχέδιο. Πρόσφατα, το Δ.Σ. του Ιδρύματος αποφάσισε να αφιερώσει στο Βάσο Λυσσαρίδη το Διεθνές Συνέδριο για τους Μεσογειακούς πολιτισμούς που ετοιμάζομε και τον καλέσαμε, ως τιμώμενο πρόσωπο, να κηρύξει την έναρξη και να εκφωνήσει την Εναρκτήρια ομιλία του Συνεδρίου.
Ανανεώνομε σήμερα τη δέσμευσή μας να αφιερώσομε το Συνέδριο στη μνήμη του και να πραγματοποιήσομε, στον κατάλληλο χρόνο, ένα μεγάλο Αφιέρωμα στην προσωπικότητα και το έργο του.

Αποχαιρετώντας σήμερα τον απροσκύνητο αγωνιστή, «τον μόνο γνήσιο σοσιαλιστή», κατά την κρίση του αείμνηστου Γεωργίου Δ. Καψωμένου, θα επαναλάβομε (με όλες τις συνυποδηλώσεις τους) τα λόγια με τα οποία έκλεισε εκείνος τον επικήδειο λόγο του στον Πρόεδρο Μακάριο:

«Ο Βάσος Λυσσαρίδης ουδέποτε θα αναπαυθεί στον τάφο του όσο στην Κύπρο πατούνε τα τούρκικα κατοχικά στρατεύματα…».

Πύργος Αλικιανού, 29 Απριλίου 2021