Ολοκληρώθηκαν με επιτυχία οι εργασίες του Διεθνούς Επιστημονικού Συνεδρίου "Εκατό χρόνια από την Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα. Ιστορία και πολιτισμός", που οργάνωσε η Εταιρεία Κρητικών Σπουδών-Ίδρυμα Καψωμένου, στον Πύργο Αλικιανού, από 26 έως 28 Ιουλίου 2013, με τη συνεργασία επιστημονικών, καλλιτεχνικών και πολιτιστικών συλλόγων, της Τοπικής αυτοδιοίκησης και της Περιφερειακής ενότητας Χανίων.
Το θέμα του Συνεδρίου ήταν οι αγώνες των Κρητικών για την ελευθερία κατά την τελευταία περίοδο της τουρκοκρατίας, από την Επανάσταση του 1866 έως την Ένωση με την Ελλάδα (1913). Το Συνέδριο είχε προγραμματικά δύο άξονες: ο ένας ήταν τα ιστορικά γεγονότα και η διαλεκτική που παρήγαγαν και που οδήγησε στην επιθυμητή εξέλιξη· ο άλλος ήταν το πολιτισμικό υπόβαθρο που τροφοδότησε την επαναστατική δράση και τις ηρωικές κορυφώσεις της, οι οποίες ανέτρεψαν τους διεθνείς συσχετισμούς δυνάμεων. Το υπόβαθρο αυτό καταγράφεται αξιόπιστα στη λογοτεχνία, ποίηση και πεζογραφία, που σημασιοδοτούν την ιστορική δράση, σύμφωνα με τα αξιακά πρότυπα της κοινωνίας που εκπροσωπούν. Τη διαλεκτική των γεγονότων μελέτησαν οι ιστορικοί, το πολιτισμικό υπόβαθρο όπως αποτυπώνεται στη λογοτεχνία ανέλυσαν οι φιλόλογοι. Μια ιδιαιτερότητα στη σύνθεση των Συνέδρων ήταν η συνύπαρξη νέων ερευνητών κοντά σε διασημότητες της ιστορικής και της φιλολογικής επιστήμης. Έτσι, συνδυάστηκε με επιτυχία η έγκυρη γνώση των παλαιών με την καινούρια ματιά των νεοτέρων.
Το Συνέδριο άρχισε την Παρασκευή, 26 Ιουλίου 2013, στις 7.30΄ το απόγευμα, με την Εναρκτήρια Πανηγυρική Συνεδρία, την οποία άνοιξε κι έκλεισε με ριζίτικα τραγούδια ο Λαογραφικός Σύλλογος Χανίων "Κρητικές Μαδάρες". Ύστερα από την εισαγωγική ομιλία του προέδρου της Εταιρείας Κρητικών Σπουδών, το Συνέδριο χαιρέτησαν οι εκπρόσωποι των τοπικών αρχών, ο Αντιπεριφερειάρχης Π.Ε. Χανίων, Απόστ. Βουλγαράκης, ο Δήμαρχος Πλατανιά Γιάννης Μαλανδράκης, ο Γεν. Διευθυντής του Εθνικού Ιδρύματος "Ελευθέριος Βενιζέλος" Νικ. Παπαδάκης και οι εκπρόσωποι των συνεργαζόμενων πολιτιστικών φορέων, ο Αντ. Πετρουλάκης για το Φιλολογικό Σύλλογο "Χρυσόστομος", ο Δημ. Νικολακάκης για την Ένωση Πνευματικών Δημιουργών Χανίων, η Σχολική Σύμβουλος Φιλολόγων Ν. Χανίων Ιωάννα Ραμουτσάκη. Την έναρξη των εργασιών του Συνεδρίου κήρυξε ο πρώην Δήμαρχος Χανίων και τ. Υπουργός, Κυριάκος Βιρβιδάκης.
Κύριος ομιλητής στην Εναρκτήρια Πανηγυρική Συνεδρία ήταν ο Ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και Ακαδημαϊκός, Κωνσταντίνος Σβολόπουλος, ο οποίος εισηγήθηκε το θέμα "Οι πνευματικές καταβολές του Ελευθερίου Βενιζέλου". Η ομιλία πλαισιώθηκε από απαγγελίες της ηθοποιού Κατερίνας Χέλμη (το σονέτο "Κρήτη" του Λορέντζου Μαβίλη και απόσπασμα από την Παντέρμη Κρήτη του Παντελή Πρεβελάκη). Στη συνέχεια, έγιναν τα εγκαίνια Έκθεσης Ιστορικών ντοκουμέντων (χειρόγραφα, επιστολές, άρθρα εφημερίδων της εποχής, επιμέλεια Δημήτρη Ερηνάκη) και Έκθεσης Γραμματοσήμων της Κρητικής Πολιτείας (επιμέλεια Γιάννη Σημαντηράκη). Το πρόγραμμα της ημέρας έκλεισε με τραγούδια και χορούς της Κρήτης από τον Πολιτιστικό Σύλλογο "Το Ρόδο" και από τον Παραδοσιακό Σύλλογο "Η Λεβεντογέννα Κρήτη" του χοροδιδασκάλου Θεοχάρη Ξηρουχάκη.
Το Σάββατο πρωί, 27 Ιουλίου, οι εργασίες του Συνεδρίου άρχισαν με τη θεματική ενότητα "Η δράση των Κρητών σπουδαστών του Ιερού Λόχου στους Βαλκανικούς πολέμους", που είχε δύο μέρη. Το πρώτο αναφερόταν στη δράση των Ιερολοχιτών σπουδαστών από την περιοχή των Χανίων και παρουσιάστηκε από ομάδα μαθητών του Γυμνασίου Αλικιανού (με την εποπτεία του Διευθυντή Γεωργίου Καρκάνη και επιμέλεια των καθηγητριών Ευγενίας Αποστόλου, Ελπίδας Χελιουδάκη και Σοφίας Δασκαλάκη). Το δευτερο αναφερόταν στη δράση των Ιερολοχιτών σπουδαστών από την περιοχή του Ρεθύμνου και είχε τη μορφή ιστορικού ντοκιμαντέρ, που παρουσίασε ο Διευθυντής του Α΄ Γενικού Λυκείου Ρεθύμνου Μανούσος Μαραγκάκης και ομάδα μαθητών. Η ενότητα έκλεισε με ηλεκτρονική παρουσίαση των σχολικών Ημερολογίων που ήταν αφιερωμένα στους Κρήτες Ιερολοχίτες σπουδαστές.
Ακολούθησαν δύο Τακτικές συνεδρίες, αφιερωμένες στα ιστορικά των επαναστάσεων και των αγώνων που οδήγησαν πρώτα στην Αυτονομία και ύστερα στην Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα (1866 – 1913). Η πρώτη Συνεδρία άνοιξε με την εισήγηση του Διευθυντή του Ινστιτούτου Κρητικού Δικαίου Στρατή Παπαμανουσάκη, "Η διαλεκτική πορεία της Κρήτης προς την Ένωση". Ακολούθησαν οι ανακοινώσεις του ιστορικού Εμμ. Θεοδωράκη για τους παράγοντες και τα γεγονότα-σταθμούς της περιόδου της Κρητικής Πολιτείας, του καθηγητή Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου της Βοστώνης, Πέτρου Βαμβακά, για τη γεωπολιτική σημασία που έχει η Κρήτη για την Ελλάδα τότε και τώρα, του καθηγητή του Πανεπιστημίου Κύπρου και πρ. Πρέσβη Γιώργου Γεωργή για την απήχηση που είχε στην Κύπρο η Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα και τον καθοριστικό ρόλο που έπαιξε στις διεκδικήσεις του Κυπριακού λαού και στη διαμόρφωση της στρατηγικής και των στόχων της Κυπριακής πολιτικής ηγεσίας. Η Α΄ Τακτική Συνεδρία ολοκληρώθηκε με τις εισηγήσεις της Λέκτορος του Πανεπιστημίου Πατρών Έλλης Λεμονίδου, που εξέτασε ποιοί από τους πρωταγωνιστές των κρητικών επαναστάσεων αναδείχτηκαν, στη συνέχεια, συνεργάτες του πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου• και της υποψ. διδάκτορος Μαρίας Δελάκη, η οποία παρουσίασε την προσωπικότητα και τη δράση της Ελισάβετ Κονταξάκη εξ Αλικιανού, που έμεινε στην ιστορία ως η "Ελισάβετ της Ανατολής".
Στη Β' Τακτική Συνεδρία παρουσιάστηκαν οι εισηγήσεις του Ομότ. καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών, Γιάννη Παπακώστα, "Ο Δημήτριος Βικέλας και το Κρητικό Ζήτημα", που ανέδειξε τις μεγάλες υπηρεσίες που πρόσφερε ο Βικέλας στον κρητικό αγώνα• του καθηγητή Συγκριτικής Φιλολογίας του Εθνικού Πανεπιστημίου της Σεούλ Κωνσταντίνου Μακρή, που μίλησε για τις αντίστοιχες υπηρεσίες που πρόσφερε ο Βίκτωρ Ουγκώ στο Κρητικό ζήτημα. Ακολούθησαν οι ανακοινώσεις του Διευθυντή του Ιστορικού Αρχείου Κρήτης, Κώστα Φουρναράκη, που παρουσίασε την άγνωστη ιστορική ρίμα "Η μάχη τ' Αλικιανού", και της φιλολόγου Βάσως Μουζουράκη, που παρουσίασε όψεις του εκκλησιαστικού ζητήματος στην περίοδο της Κρητικής Πολιτείας.
Οι δύο απογευματινές Συνεδρίες του Σαββάτου ήταν αφιερωμένες στους συγγραφείς και τα έργα που αντλούν τη θεματική τους από τους αγώνες της υπό μελέτη περιόδου. Το ζητούμενο είναι πώς οι ποιητές και πεζογράφοι σημασιοδοτούν τα γεγονότα, πώς τα ερμηνεύουν, ποια αξιακά πρότυπα αναγνωρίζουν στην επαναστατική δράση των Κρητικών. Η Γ΄ Τακτική συνεδρία άνοιξε με την εισήγηση του Ομ. καθηγητή του Πανεπιστημίου Κρήτης, Ν. Παπαδογιαννάκη, ο οποίος παρουσιάσε το ομηρικής έμπνευσης επικό ποίημα του Αντ. Αντωνιάδη "Κρητηίς", εμπνευσμένο από την επαναστατική δράση των Κρητών. Μίλησαν επίσης η Ιωάννα Ραμουτσάκη για μια σειρά συγγραφέων ( Παλαμά, Μαβίλη, Σουρή, κ.ά.), η Αργυρώ Μουντάκη για το έργο του Ν. Ποριώτη, "Ο νεκρός και η σημαία", η Ελένη Παπαδάκη για τον "Καπετάν Μιχάλη" του Καζαντζάκη, η Μαρία Πατρελάκη για το μυθιστόρημα του Ν.Ε. Παπαδογιαννάκη "Δυο κιβωτάρια και μια ιστορία", η Μαριλένα Κουζίνη για τον αντίκτυπο των κρητικών επαναστάσεων στην Ευρωπαϊκή λογοτεχνία. Η Δ΄ Τακτική Συνεδρία ολοκληρώθηκε με την ομιλία του καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών, Κώστα Κασίνη, "Ο Παλαμάς και η Κρήτη".
Η βραδιά έκλεισε με τη θεατρική παράσταση της Μαρινέλλας Βλαχάκη, "Μουτζουρωτής χαρτιών", που αντλεί το θέμα της από τα παιδικά χρόνια του Κωστή Παλαμά (σενάριο, σκηνοθεσία και εκτέλεση της ίδιας). Το έργο παρουσίασε η Πρόεδρος του Συνδέσμου Φιλολόγων Χανίων, Βαρβάρα Περράκη.
Την Κυριακή, 28 Ιουλίου, το πρωί, πραγματοποιήθηκε στην αίθουσα Τελετών του Φιλολογικού Συλλόγου Χανίων «Ο Χρυσόστομος", ειδική Πανηγυρική Συνεδρία, αφιερωμένη στους Γιαννάρηδες, το Χατζημιχάλη Γιάνναρη και τον ανηψιό του Αντώνιο Γιάνναρη. Ομιλητές οι καθηγητές του Πανεπιστημίου Κρήτης, Νίκος Παπαδογιαννάκης και Ελπινίκη Νικολουδάκη. Θέμα: "Αντώνιος Γιάνναρης – Χατζημιχάλης Γιάνναρης: ανάμεσα στ' άρματα και στα γράμματα". Η ανακοίνωση είχε σημείο αναφοράς την αλληλογραφία των δύο ανδρών, κατά την πολυτάραχη περίοδο 1872 - 1909. Διαβάστηκαν αποσπάσματα κειμένων τους και η Χορωδία Ριζίτικου από τους Λάκκους τραγούδησε αποσπάσματα από το έπος του Χατζημιχάλη Γιάνναρη «Η Κρητικοπούλα».
Στην ΣΤ΄ Τακτική Συνεδρία, με την οποία έκλεισε το Συνέδριο (Κυριακή απόγευμα, 28 Ιουλίου 2013), Ομάδα φιλολόγων, μελών της Εταιρείας, παρουσίασε τους καρπούς μιας έρευνας με τίτλο "Η 'Χάρτα' του Κρητικού Ζητήματος στη νεοελληνική λογοτεχνία", που είχε στόχο να καταγράψει τους δημιουργούς και τα έργα που εμπνεύστηκαν από την υπό μελέτη περίοδο (1866 – 1913). Η έρευνα κάλυψε τους Έλληνες ποιητές και πεζογράφους, αρχίζοντας από το 19ον αιώνα (Διον. Σολωμός, Γερ. Μαρκοράς, Λορ. Μαβίλης: Αντωνία Μαλακωνάκη), και αναλυτικότερα, τους Κρητικούς συγγραφείς, παλαιούς και νέους (Ιωάννης Κονδυλάκης: Κατερίνα Μαρκουλάκη• Παντελής Πρεβελάκης: Εύη Βαϊτση, Ρέα Γαλανάκη: Κλειώ Παπαδερού, Έλλη Αλεξίου, Αρτεμισία Χαριτάκη, Μάρω Δούκα, Γιώργης Μανουσάκης, Γ. Γιατρομανωλάκης, Ν. Παπαδογιαννάκης: Παναγιώτα Σαμιώτη).
Οι εκδηλώσεις του Συνεδρίου έκλεισαν με τα εγκαίνια της Ομαδικής Εικαστικής Έκθεσης «Εκατό χρόνια από την Ένωση», όπου συμμετέχουν 50 Έλληνες δημιουργοί. Η έκθεση οργανώθηκε με επιμέλεια Γιάννη Μαρκαντωνάκη και σε συνεργασία με το "Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης - Ελαιουργείον" και τον Ιωάννη Αρχοντάκη, ο οποίος ενέταξε την Έκθεση στις δράσεις του προγράμματος «ΧΑΝΙaRT 2013 – Εικαστικές Διαδρομές στο Νομό Χανίων» . Η Έκθεση θα παραμείνει ανοιχτή ως τις 17 Αυγούστου 2013.
Η διοργάνωση του Συνεδρίου και των συνοδευτικών εκδηλώσεων έγινε με τη συνεργασία του Φιλολογικού Συλλόγου Χανίων "Ο Χρυσόστομος", της Ένωσης Πνευματικών Δημιουργών Χανίων, του Παιδαγωγικού Τμήματος του Πανεπιστημίου Κρήτης-"Εργαστήριο Μελέτης Γλώσσας και Λογοτεχνίας στην Εκπαίδευση", του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης – Ελαιουργείον, του Χώρου Τέχνης Χανίων, και με την υποστήριξη του Δήμου Πλατανιά, της Περιφερειακής Ενότητας Χανίων και του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών "Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος".
Τέλος, τη διοργάνωση ενίσχυσαν με ποικίλους τρόπους (οικονομικά, υλικά, δωρεάν παροχή υπηρεσιών) η Συνεταιριστική Τράπεζα Χανίων, τα Εκπαιδευτήρια Γείτονα, το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών "Ελευθέριος Βενιζέλος", το Ινστιτούτο Καταναλώτων Χανίων (ΙΝΚΑ), ο Όμιλος Εταιρειών ΛΕΠΤΟΣ και το Neapolis University – Pafos, τα Ξενοδοχεία Althea Village, Golden Bay Suites, Porto Platanias, η ΕΤ.ΑΝ.ΑΠ. Α.Ε.- "Σαμαριά", η Ιατρική Εταιρεία Χαρ. Μπατάκη ΕΛΕΥΘΩ Ο.Ε. Η Εταιρεία Κρητικών Σπουδών - Ίδρυμα Καψωμένου θέλει να εκφράσει δημόσια τις ευχαριστίες της στους συνεργαζόμενους φορείς, τους χορηγούς, τους πολιτιστικούς συλλόγους και τα πρόσωπα που συνέβαλαν αφιλοκερδώς στην επιτυχία του Συνεδρίου και των παράπλευρων εκδηλώσεων• και βεβαίως, τα μέλη της Εταιρείας, που εργάστηκαν με αφοσίωση και ανιδιοτέλεια για την επιτυχία της διοργάνωσης.